Ζήνων

I

Όνομα ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Ζ. ο Ελεάτης. Βλ. λ. Ζήνων ο Ελεάτης.

2. Ζ. ο Κιτιεύς. Βλ. λ. Ζήνων ο Κιτιεύς.

3. Ζ. ο Σιδώνιος (Σιδώνα Φοινίκης 154 π.Χ. - ;). Επικούρειος φιλόσοφος. Διαδέχτηκε τον Απολλόδωρο στη διεύθυνση της Επικουρείου σχολής στην Αθήνα. Ο Κικέρων, ο οποίος παρακολούθησε τη διδασκαλία του όταν επισκέφθηκε την Αθήνα, τον αποκάλεσε «οξυνούστατον και πρώτον των Επικουρείων» αλλά και «οξύχολον γέροντα». Ήταν πολύ εύγλωττος, αλλά έβριζε τους φιλοσόφους που είχαν αντίθετη γνώμη από τη δική του. Μολονότι δεν σώθηκε κανένα σύγγραμμά του, είναι γνωστό πως έγραψε διατριβή που προσέβαλε το κύρος των μαθηματικών αποδείξεων και πως ο Κικέρων χρησιμοποίησε κείμενά του ως πηγή για τη συγγραφή του βιβλίου του Περί θεών.

4. Ζ. ο Ταρσεύς (2ος αι. π.Χ.). Στωικός φιλόσοφος.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ζ. ή Ζηνάς, ο απόστολος εκ των Ο’. Σύντροφος του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος διετέλεσε επίσκοπος Λαοδικείας. Η μνήμη του τιμάται στις 27 Σεπτεμβρίου.

2. Πέθανε με μαρτυρικό τρόπο, όταν τον έρίξαν σε καζάνι μέσα στο οποίο έβραζε μολύβι. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Σεπτεμβρίου.

3. Μαρτύρησε στη Νικομήδεια επί Μαξιμιανού με αποκεφαλισμό. Η μνήμη του τιμάται στις 28 Δεκεμβρίου.

4. Σκοτώθηκε με δόρυ, ενώ ήδη καιγόταν ζωντανός, αλειμμένος με πίσσα. Η μνήμη του τιμάται στις 5 Απριλίου.

5. Πιθανολογείται ότι μαρτύρησε επί Διοκλητιανού, στη Μελιτηνή της Αρμενίας, μαζί με τον φίλο του Ευδόξιο. Η μνήμη του τιμάται στις 6 Σεπτεμβρίου.

6. Πέθανε με μαρτυρικό θάνατο στη φωτιά, μαζί με τον Βιτάλιο. Η μνήμη του τιμάται στις 29 Απριλίου.

7. Στρατιώτης, από τη Φιλαδέλφεια της Αραβίας. Επί Μαξιμιανού μαρτύρησε με αποκεφαλισμό, μαζί με τον δούλο του, Ζήνα. Η μνήμη τους τιμάται στις 22 Ιουνίου.

8. Ζ. ο όσιος. Καταγόταν από την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Διετέλεσε στρατιωτικός και μεταφορέας των βασιλικών γραμμάτων του Βαλέντιου. Αποσύρθηκε σε ένα όρος κοντά στην Αντιόχεια, όπου έζησε ασκητικά. Η μνήμη του τιμάται στις 10 Φεβρουαρίου.

9. Ζ. ο όσιος. «Τελειωθείς εν ειρήνη», μαζί με τον Ζωίλο στη Συρία. Η μνήμη του τιμάται στις 3 Μαρτίου.

10. Άγιος, για τον οποίο δεν υπάρχουν μαρτυρίες σε ποια εποχή και σε ποιο μέρος μαρτύρησε. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Ιουνίου.

III

(; – 491 μ.Χ.). Αυτοκράτορας του Βυζαντίου (474-491) από την Ισαυρία της Μικράς Ασίας, σύζυγος της κόρης του Λέοντα Α’, Αριάδνης. Μετά την ανάρρησή του στον θρόνο, η πολεμική φυλή των Ισαύρων ισχυροποιήθηκε και δημιουργήθηκε έτσι ένα νέο φυλετικό πρόβλημα για την αυτοκρατορία, πολύ διαφορετικό από το γερμανικό που, μετά την αντιμετώπισή του επί Αρκαδίου, είχε αναζωπυρωθεί επί Μαρκιανού (450-457) και επί Λέοντα Α’ (457-474) με την τεράστια επιρροή του Αλανού Άσπαρ και τη δράση των Οστρογότθων στα Βαλκάνια. Οι ορεινοί πολεμικοί Ίσαυροι –των οποίων η επιρροή έληξε με το τέλος της βασιλείας του Ζ.– αν και υπήκοοι του κράτους, θεωρούνταν ξένοι από τον λαό. Έτσι, η αντίδραση των Βυζαντινών εναντίον του ξένου αυτοκράτορα, αλλά και των ανταγωνιστών συμπατριωτών του, προκάλεσε συνωμοσίες εναντίον του και εσωτερικές αναταραχές. Ο Z. έχασε τον θρόνο περίπου για δύο χρόνια στην αρχή της βασιλείας του, αλλά από το 476 αντιμετώπισε με επιτυχία τις αντιδράσεις εναντίον του και εξουδετέρωσε τους εχθρούς του, ενισχύοντας έτσι την εξουσία του.

Επί της βασιλείας του, καταλύθηκε το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας από τον Οδόακρο (476), ο οποίος έσπευσε να αναγνωρίσει την επικυριαρχία του αυτοκράτορα, για να επιτύχει με τη σειρά του την αναγνώρισή του από τον Ζ. Το γεγονός αυτό, με τις τεράστιες επιπτώσεις κυρίως για τη Δύση, αναγνωρίστηκε τυπικά από τον αυτοκράτορα της Ανατολής, που δεν είχε τη δυνατότητα να το αντιμετωπίσει ουσιαστικά και αποτελεσματικά. Όταν αργότερα ο Ζ. (488), προσπαθώντας να απαλλαγεί από τις επιδρομές των Οστρογότθων, ανέθεσε στον αρχηγό τους Θεοδώριχο να διώξει τον Οδόακρο και να καταλάβει αυτός την Ιταλία, πέτυχε τον αντικειμενικό του σκοπό –την απομάκρυνση των Γερμανών από το Βυζάντιο– χωρίς ουσιαστική αλλαγή για τις τύχες της Δύσης.

Ένα από τα οξύτερα προβλήματα που εξακολουθούσε να ταλαιπωρεί την αυτοκρατορία στα χρόνια της βασιλείας του Ζ. ήταν η αίρεση του μονοφυσιτισμού και οι αντιδράσεις που είχε προκαλέσει στις ανατολικές επαρχίες η καταδίκη της από τη σύνοδο της Χαλκηδόνας (451). Ο Ζ. προέβλεψε τις καταστρεπτικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει για την αυτοκρατορία η βαθιά δυσαρέσκεια των ανατολικών επαρχιών και θέλησε να δώσει συμβιβαστική λύση στο θρησκευτικό πρόβλημα· με τη συνεργασία του πατριάρχη Ακάκιου τύπωσε το Ενωτικόν (482) επιδιώκοντας με μια συμβιβαστική διατύπωση να σταματήσει τη διένεξη σχετικά με τις φύσεις του Χριστού. Όμως, η προσπάθειά του αποδοκιμάστηκε από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις και, αντί να οδηγήσει σε συμβιβασμό, προκάλεσε μεγαλύτερη διάσπαση, αφού δημιούργησε και νέα παράταξη, των οπαδών του Ενωτικού, και ταυτόχρονα δυσαρέστησε τον πάπα, ο οποίος αναθεμάτισε τον πατριάρχη Ακάκιο, προκαλώντας έτσι σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών, που διήρκεσε περισσότερα από 40 χρόνια (484-528).

IV

Τραγωδία του κρητικού θεάτρου. Πολλοί τη θεωρούν έργο του Φραγγιά Καλομάτη, ποιητή από το Ρέθυμνο, ενώ άλλοι τη χαρακτηρίζουν καθαρά ζακυνθινό έργο. Ο ποιητής πάντως του Ζ. φαίνεται να γνώριζε λατινικά, γιατί σε αυτή τη γλώσσα είναι γραμμένο το ομώνυμο δράμα του Άγγλου ιησουΐτη Σάιμον, που αποτελεί το πρότυπό του. Ο πρόλογος της τραγωδίας αποτελείται από 202 στίχους και οι πέντε του πράξεις από 1.993. Ο άγνωστος ποιητής χρησιμοποιεί τον ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο, αλλά προσφεύγει επίσης στον επτασύλλαβο, τον οκτασύλλαβο και τον ενδεκασύλλαβο. Γλώσσα του είναι η κρητική διάλεκτος του 17ου αι.

Η υπόθεση έχει αντληθεί από τη βυζαντινή ιστορία και αναφέρεται στον αυτοκράτορα Ζήνωνα (474-491). Κυριαρχούν μηχανορραφίες, εγκλήματα και ένα κλίμα τρόμου. Τα βασικά πρόσωπα αλληλοεξοντώνονται σε τέτοιο σημείο, ώστε ο ποιητής να αναγκαστεί να ανακαλέσει στη σκηνή τα φαντάσματά τους για να συμπληρώσει το έργο, το οποίο, παρά τη δουλική μίμηση του προτύπου του, παρουσιάζει ειδικό ενδιαφέρον για το φρικιαστικό κλίμα του.